Yenisey Bölgesi Yazıtları (184 yazıt)

Yenisey havalisi yazıtları konusunda ilk 40 metin Radloff tarafından sıralanmıstı. Ancak Dmitri D. Vasilyev Korpus Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov Basseyna Yeniseya7 adlı eserinde verilen liste ile haritayı esas aldığımızda 1983 yılı itibarı ile aasağıda listesini verdiğim 145 metnin tavsifinin yapıldığını görürüz.

1983’tan sonra Yenisey havalisinde birçok yeni yazıt bulunmustur. Bunlardan üç tanesi de [E 147-Eerbek I, E 149-Eerbek III, E 152-San’çi III] İgor Valentinoviç Kormusin’in Tyurkskiye Yeniseyskiye Epitafii. Tekstı i issledovaniya8
adlı kitabında yayımlanmıstır. Fakat 146 numaralı Yenisey metninden itibaren bulunan yazıtların bir listesi ise bugüne kadar yapılmamıstır.
Ayrıca bulunan metinlerin alfabe farklılıkları yüzünden Yenisey bölgesindeki yazıt ların türü “Klâsik Yenisey Runik alfabesi yazıtları” ve “Güney Yenisey Runik alfabesi yazıtları” seklinde iki gruba ayrılınca konu biraz daha karısmıstır. Bu
konuyu biraz açmak istiyorum. Ancak 1977’de V. F. Kapelko Hakasya’da runa sayısı belirsiz olan Ozernaya Kayası yazıtı ile 35 (9+21=30 + ~ 5 =35) runadan olusan Edegey – I yazıtını buldu. Onları da 11 isaretten olusan Edegey – II yazıtı, sağdan sola doğru yazılan Edegey – III yazıtı ile 1985’te Tuva’da bulunan Çinge yazıtı takip etti. Bu bes yazıt incelendiği zaman klâsik Yenisey alfabesinin dısında bir alfabe ile yazılan bir metin gurubu ile karsılasıldığı anlasıldı. Bu yeni alfabeye “Güney Yenisey runik alfabesi” adı verildi. 1977-1985 yılları arasında bulunan bes yazıtın dısında bu alfabenin
özelliklerini tasıyan, ancak Klâsik Yenisey alfabesi ile yazıldığı zannedilen, önceki dokuz yazıt ile birlikte Güney Yenisey runik alfabesi ile yazılan 14 metin tespit edilmis oldu. Daha sonraki yıllarda yapılan kazılarla Edegey – IV, Edegey –
V, Edegey – VI ve Karban yazıtlarının bulunması ile Güney Sibirya Runik alfabesi ile yazılan metin sayısı 18’e yükseldi.

Güney Yenisey Runik alfabesi ile yazılan metinler tarihlendirildiğinde bu alfabe metinlerinin VIII.-X. yy’lar arası yazıldığı anlasıldı. Bu 18 yazıtta birçok farklı isaret tespit edildi. Güney Yenisey Runik Alfabesinin isaretleri Klâsik
Yenisey Runik alfabesi ile karsılastırıldığında tespit edilen 57 isaretten 34’ünün sekil benzerliği gösterdiği, buna karsılık tam uyusmanın 14 isarette gerçeklestiği görüldü. Bu tespitler sonucunda Sayan-Altay bölgesinde birbirinden farklı iki tip
Yenisey runik alfabesinin varlığı kesinlesmis olmaktadır.

Dmitri D. Vasilyev Panel’de Yenisey havalisinde bulunan yazıt sayısının 1983-2006 arasında 39 yeni bulgu ile 184’e yükseldiğini bildirdi.

Osman Fikri SERTKAYA