Ak Ana – Ak Ene

Ak Ana - Ak Ene

Adına en çok yaratılış efsanesinde rastlanan ulu varlık, melek ve koruyucu bir ruhtur.

Yer, gök yaratılmadan önce de var olup hayalî gökte dolaştığına inanılan “Ağ Ana”, hayatın başlangıç olan ne varsa hepsine ruh vererek, yaşamın döngüsünü omuzlannda taşıyan olarak düşünülmüştür. O, doğanın başlıca yaratıcı gücünü kendinde toplayarak, bir anlamda şuuraltı ezelî sırrı da sembolize eder. Altay Türklerinin inanışına göre, ışıktan bir kadın hayalî olan (varlığı ışıktan yoğrulan) Ağ Ana, tann Ülgen’e yaratma gücü ve ilhamı vermiştir.

Sakaların, iyiliksever bir ruh saydıkları “Umay Ana”ya “Uluk Ak İne” (Ulu Ağ Ana) adı vermeleri de yaratılış efsanesine göre Tanrı’ya yaratma ilhamı veren Ağ Anaya yakınlığıyla dikkat çekicidir. Bu ad aynı anda “Umay”in “Ulu Ana” topluluğuna bağlılığının ve bu mitolojik varlığın değişmiş hali olduğunun göstergesidir. “Ulu Ağ Ana”, “Pay Ice”, “May Ice” ve “Imay İce” denilen ve hayır seven bir ruh olarak bilinen Umay ilahesi gibi. kopup geldiği mitolojik kültürün kendisi kadar çok eski bir inanışın izlerini taşımaktadır.

Tatarların. Müslümanlık’a kadar olan eski inanışlan arasında, Ulu Anaya bağlantılı olduğu düşünülen, “Ulu Yaratan Ana” (Olo jaratkan Ana) anlayışı vardı. Kumuklarda, “Albastı” motifinin izlerini taşıyan mitolojik varlığın adının “Ağ Kadın” (Ak katın) olması da yine dikkat çekicidir.

Kazakların “Goroglu’sunda ise kahramanın anası, “Ağ Ana” (Ak Ana) adını taşımaktadır. Goroğlu’nun gök oğlu olduğu düşünülürse, buradaki Ağ Ana motifinin, en eski Ulu Ana veya onun farklı bir şekli olan Ulu Ağ Ananın değişik bir versiyonu olduğu kanaatine vanlabilir.

“Ağ Ana” adındaki “Ağ” sözcüğü ise bu varlığın kutsal olduğuna işaret etmektedir. Altay şaman metinlerinde ve buna benzer diğer metinlerde bu sözcük, “mübarek yüzlü, kutsal” diye de tercüme edilmiştir. Teleutlarda, bu kutsal ananın adı, “Ak Ene’dir (Ağ Ana). O, aynı anda “Ene-yayaçı”, yani (yaratan ana) adını da taşımaktadır, (bak: Ulu Ana, Yer Ana)